Zbirke

Zbirka primenjene umetnosti nastala je zahvaljujući porodici Pavla Beljanskog koja je, prema želji kolekcionara, 1966. godine Spomen-zbirci poklonila nameštaj, umetnička dela, biblioteku, kolekciju ploča, uniformu, ordenje i njegove lične predmete, radi osnivanja Memorijala Pavla Beljanskog. Zasnovana na tada dobijenim radovima primenjene umetnosti, zbirka danas sadrži 55 predmeta iz perioda između 15. i 21. veka, kao što su: tapiserije flamanskih majstora, salonski nameštaj nabavljan između dva svetska rata u Berlinu, Beču, Parizu i Rimu, liturgijski i ukrasni predmeti (dekorativne posude, medalje i značke sa portretima umetnika, poštanske marke sa reprodukcijama umetničkih dela). Raznovrsna po tipu i vremenu nastanka artefakata, zbirka pruža brojne mogućnosti za upoznavanje afiniteta, ličnih prostora, putovanja, mondenskog i umetničkog okruženja Pavla Beljanskog, kao i epoha u kojima je formirana i traje njegova kolekcija.

Zbirka poseduje vredna dokumenta koja se odnose na poreklo, život i diplomatsku karijeru Pavla Beljanskog i umetnika zastupljenih u kolekciji, kao i na nastanak i važne događaje vezane za sam muzej. Fond zbirke obuhvata dokumente od kraja 19. veka i dalje se dopunjuje, a danas sadrži 2.329 jedinica. Prve dokumente je poklonio kolekcionar 1961. godine. Raznovrsna po sadržaju, Zbirka živo oslikava porodični krug Pavla Beljanskog, njegova prijateljstva sa umetnicima, kretanja u diplomatskoj službi, otkrivajući nam iz novog ugla biografije mnogih značajnih ličnosti iz sveta umetnosti i kulture toga doba – Milana Kašanina, Isidore Sekulić, Jovana Dučića, Veljka Petrovića, Ljube Babića i drugih.

Najveći deo Zbirke znamenja Spomen-zbirke čine odlikovanja Pavla Beljanskog, uručena za unapređenje diplomatske službe. Beljanski je u karijeri dugoj skoro četiri decenije primio više od dvadeset odlikovanja od kojih je sačuvano sedamnaest. Zajedno sa dva primerka, mlađeg brata Nikole Beljanskog i slikara Jefta Perića, ona danas čine Zbirku znamenja. Prema kulturno-istorijskim, tipološkim i estetskim obeležjima, odlikovanja Spomen-zbirke se mogu podeliti u dve osnovne kategorije. Prvoj grupi pripadaju nacionalna odlikovanja iz perioda Kraljevine Srbije (1882–1918), Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918–1929) i Kraljevine Jugoslavije (1929–1945). Druga grupa je brojnija i čine je odlikovanja najviših redova stranih zemalja, najčešće zaslužena posredovanjem u uspostavljanju diplomatskih odnosa sa FNR Jugoslavijom. Pored odlikovanja čuvaju se retki primerci zvaničnih ukaza, diploma i povelja Španije, Italije, Poljske, Belgije, Egipta i Grčke. Kada je 1966. godine porodica Pavla Beljanskog poklonila njegovu ličnu zaostavštinu namenjenu izlaganju u Memorijalu Pavla Beljanskog, među dragocenim predmetima našlo se i dvadeset vrednih odlikovanja.

Publikacija Od Stokholma do Beograda kroz Zbirku znamenja (2014) pruža zaokruženu sliku o nastanku Zbirke znamenja u kontekstu društvenih i kulturnih odnosa vremena u kojem je živeo Pavle Beljanski.

Zbirka sadrži više od pesto fotografija koje su tokom vremena muzeju poklanjali Pavle Beljanski, članovi njegove porodice, umetnici i njihovi naslednici, kao i prijatelji kuće. Najbrojnije su fotografije iz lične i porodične zaostavštine kolekcionara, kao  reprezentativni dokumenti o okruženju i glavnim protagonistima u životu Pavla Beljanskog. U zbirci se čuvaju i fotografije na kojima su zabeleženi boravci u gradovima Evrope, druženja s prijateljima, a iz perioda nakon Drugog svetskog rata, kao i fotografije iz njegovog službenog angažmana kao šefa Protokola Ministarstva inostranih poslova FNRJ. Takođe, umetnici su Beljanskom ponekad slali uz pisma i fotografije svojih umetničkih dela, dok su kasnije muzeju, oni ili njihovi naslednici, poklanjali i lične fotografije.

Bilo da su pojedinačne ili grupisane u albume, fotografije iz ove zbirke predstavljaju autentično vizuelno svedočanstvo u širem kontekstu evropske i jugoslovenske kulture, kao i onom užem – najintimnijim porodičnim i ličnim odnosima kolekcionara.

O širini interesovanja i dobrom poznavanju nekoliko svetskih jezika, svedoče fragmenti bogate biblioteke Pavla Beljanskog. Jedan njen deo iz istorije umetnosti on je 1964. poklonio Seminaru za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu, a knjige iz drugih oblasti darivali su Spomen-zbirci naslednici kolekcionara 1966. godine. Biblioteka sadrži 402 vredna naslova iz filozofije, istorije, književnosti (romani, pripovetke, putopisi…), istorije prava i diplomatije na latinskom, nemačkom, francuskom, italijanskom, engleskom i srpskom jeziku, obuhvatajući period od sredine 18. do sredine 20. veka. Kupljene knjige Beljanski je naknadno opremao kožnim, tzv. francuskim povezom, što biblioteci daje ujednačen i luksuzan izgled.

Zbirka obuhvata 87 naslova gramofonskih ploča od šelaka Pavla Beljanskog koje su Spomen-zbirci poklonili njegovi naslednici 1966. godine.

Beljanski je nabavljao pažljivo, s kolekcionarskom strašću, reprezentativna izdanja Kolumbija rekordsa, His Master’s vojsa i drugih izdavača. Kupovao je klasična dela Baha, Betovena, Hajdna, Griga, Vagnera, Mocarta, Mendelsona, u izvođenjima simfonijskih orkestara poput Rojal Albert Hola, Kraljevske filharmonije iz Londona, Bečke filharmonije, Berlinske opere i drugih. Snimci koncerata popularnih savremenih pijanista Sergeja Rahmanjina i Viljema Bakhausa, zatim violiniste Žaka Tiboa i njegovog tria sa Alfredom Kortoom i Pablom Kazalesom, sačuvani su u zbirci ploča Beljanskog.

O posvećenosti Beljanskog muzici svedoče i sećanja Nedeljka Gvozdenovića na popodnevna druženja u stanu Beljanskog: „Sedimo tako zajedno za ručkom, oko nas cela galerija, govorimo o slikarstvu. A posle – muzika. Gramofon starog tipa sa navijanjem. Beljanski je bio izuzetno pedantan, brižljivo je brisao ploče i čuvao ih, što se kaže, kao zenicu oka. Trajalo je to tako do četiri-pet sati popodne, a zatim je on odlazio na bridž kod svojih prijatelja.“

Kroz katalog zbirke Muzički intermeco: zbirka gramofonskih ploča Pavla Beljanskog (2020) sagledavaju se i kulturno-istorijske okolnosti u kojoj je ona nastala.

U Zbirci realija čuvaju se lični predmeti darodavca Pavla Beljanskog, članova njegove porodoce i umetnika iz kolekcije (slikarski pribor i predmeti iz ateljea). Najvredniji predmeti u Zbirci su lični predmeti Pavla Beljanskog i svečano diplomatsko odelo, poklonjeno muzeju nakon darodavčeve smrti 1965. godine. Ovaj primerak pripada II klasi odela izrađenih po Pravilniku o izradi i nošenju diplomatsko-konsularne uniforme iz 1937. godine, namenjenih sekretarima i generalnim konzulima na radu u inostranstvu pri Ministarstvu inostranih poslova Kraljevine Jugoslavije. Protokolarna uniforma iz Spomen-zbirke izrađena je u italijanskoj radionici Enrika Kučija (Enrico Cucci) u Rimu, poznatog snabdevača Njegovog Kraljevskog Visočanstva princa od Pijemonta – prestolonaslednika Umberta, kako piše na postavi dvorogog šešira.